تعريف مسئله و اهميت موضوع:

 در راستای تبادل ژرم پلاسم برای افزایش منابع ژنتیکی و به‌منظور دستیابی به ژنهای مطلوب و به دلیل کاهش سطح زیر کشت برنج که منجر به واردات سالیانه بیش از یک میلیون تن برنج به کشور شده است معرفی و کاشت ارقام کیفی پرمحصول دارای اهمیت ویژه ای می باشد. به همین منظور در معاونت موسسه برنج کشور در سال 1378 تلاقی بین یک لاینخالص منتخب حاصل از تلاقی "آمل 3 × بینام" به‌عنوان والد مادری و یک لاین ارسالی از ایری "IR67015/22/6/2" به‌عنوان والد پدری انجام و از آن سال به بعد، کشت نسل اول و اداره نسل‌های در حال تفکیک به روش شجره‌ای بر مبنای ویژگی‌های مناسب تک بوته انجام شد. آزمایشات متعدد مشاهده ای، مقدماتی، سازگاری، پایداری و به‌زراعی لازم با استفاده از طرح اسپلیت پلات (کرت یک‌بار خردشده) طی 15 سالاجرا گردید.

مهمترین اهداف اجرای این طرح تحقیقات عبارتند از:

1. ارزیابیهای مشاهده ای و مقدماتی به منظورانتخاب لاینهای مناسب بر اساس صفات زودرسی، عملکرد بالا، کیفیت مناسب، مقاومت به آفات و بیماری ها، تیپ بوته و دانه مطلوب
2. انتخاب لاینهای مناسب جهت بلوکهای دورگ گیری با توجه به دارا بودن صفات مطلوب
3. بررسی سازگاری و پایداری لاینها در مناطق مختلف کشور
4. معرفی لاین یا لاینهای برتر جهت کشت در سطح وسیع

دستورالعمل به‌کارگیری يافته در عرصه:

در سال 1376 به‌منظور دستیابی به رقم یا ارقامی از برنج با میزان عملکرد مناسب و کیفیت پخت نسبتاً مطلوب، بین ارقام اصلاح‌شده شامل رقم خزر،سپیدرود، آمل 2، دشت، آمل 3، نعمت و IR67015/22/6/2(A37632)که از نظر عملکرد و مقاومت نسبت به بیماری بلاست قابل‌قبول بوده‌اند و ارقام محلی شامل دیلمانی، حسن سرایی، شماره 3 چپرسر(انتخابی از داخل رقم بینام)، دمسیاهو رقم محلی دادرس، که همگی از نظر دارا بودن خصوصیات کیفی پخت قابل قبول می‌باشند، تلاقی های لازم صورت پذبرفت. سپس در سال 1377 بذور F₁ کشت و بعد از حذف بوته‌های والدینی، بذر گیاهانF₁ به‌عنوان بذور F₂جهت کشت در سال بعد، برداشت گردیدند. کلیه بذور F₂ از تلاقی‌های مختلف با تعداد مناسب(2000 بوته) به‌طور جداگانه در قالب طرح نسل‌های در حال تفکیک تا خلوص کامل به مدت 5 سال ارزیابی شدند. به‌منظور خالص‌سازی لاین‌ها از روش شجره‌ای، با در نظر گرفتن صفات مطلوب از قبیل دارا بودن ارتفاع مناسب، زودرسی، مقاومت به ریزش و ورس، طول دانه بلند، تعداد زیاد دانه در خوشه و تعداد خوشه بارور، انتخاب تک بوته از داخل جمعیتF₂ صورت گرفت. یک‌دهم جمعیت F₂ انتخاب و به نسل F₃برده شدند. هر بوته انتخابی از جمعیت F₂ در نسل سوم به‌عنوان یک لاین در نظر گرفته شد که در این نسل هر لاین به تعداد 45 بوته با فاصله 25×25 سانتی‌متر به‌منظور ارزیابی بهتر لاین‌ها و تک‌بوته‌ها به‌صورت تک‌نشا کشت شد. تک‌بوته‌های گزینش‌شده به‌عنوان نسل F₄ در سال بعد کشت گردید و تک بوته‌های مناسب بر اساس خصوصیات موردنظر انتخاب گردیدند که در سال بعد به‌عنوان نسل پنجم کشت شدند. در این نسل گزینش بر اساس یکنواختی لاین‌ها و دارا بودن خصوصیات مهم زراعی انجام شد.در سال 1387، تعداد 49 لاین خالص به‌عنوان لاین F₆ از والدین مختلف به‌منظور انجام آزمایش مقایسه عملکرد مشاهده‌ای به همراه رقم شیرودی به‌عنوان شاهد قرار گرفتند که منجر به گزینش 15 لاین برترشد.لاین‌های انتخابی به همراه رقم شیرودی به‌عنوان شاهد در سال 1389 در آزمایش مقایسه عملکرد مقدماتی موردبررسی قرار گرفتند. در سال‌های1390، 1391 و 1392 تعداد 7 لاین برتر آزمایش مقدماتی به همراه دو شاهد شیرودی و 843در سه شهرستان تنکابن (چپرسر)، آمل و ساریبا هدف بررسی سازگاری و پایداری از نظر عملکرد و سایر خصوصیات ارزیابی شدند. به‌منظور تعیین بهترین زمان کاشت و تراکم بوته، آزمایشات به‌زراعی لازم با استفاده از طرح اسپلیت پلات (کرت یک‌بار خردشده)اجرا گردید، به‌طوری‌که زمان کاشت ‌به عنوان فاکتور اصلی در 3 سطح (15 و 25 اردیبهشت و4 خرداد) و تراکم کاشت به‌عنوان فاکتور فرعی در سه سطح (12×30، 15×30 و 18×30 سانتی‌متر) در نظر گرفته شد.در سال 1395برای بررسی وضعیت رشد و عملکرد لاین جدید در شرایط زارعین، طرح تحقیقی– ترویجی در پنج منطقه محمودآباد، آمل، بابل، دشت‌ناز ساری و بهشهر (با رقم شاهد شیرودی که رقم غالب منطقه بود) به تفکیک در سطحی معادل هزار مترمربع مورد بررسی قرار گرفتند.

نتايج و مزاياي حاصل از به‌کارگیری يافته در عرصه:

نتایج بررسی وضعیت عملکرد لاین 926 با نام جدید تیسا در مقایسه با شاهد شیرودی در شرایط مزرعه کشاورزان(تحقیقی- ترویجی)در پنج منطقه محمودآباد، آمل، بابل، دشت‌ناز ساری مورد بررسی قرار گرفت که متوسط عملکرد این رقم نسبت به شاهد شیرودی در کل و نیز در سه مزرعه از پنج مزرعه مورد آزمایش بیشتر بود. عملکرد رقم تیسا در محمودآباد تقریباً برابر با عملکرد رقم شیرودی بودو در مقابل، عملکرد این لاین در مزرعه‌های کشاورزان در بابل، ساری و بهشهر بالاتر از رقم شیرودی بوده است.ازآنجایی‌که خصوصیات مربوط به کیفیت پخت از فاکتورهای مهم و تعیین‌کننده در فرآیند معرفی رقم می‌باشد، اندازه‌گیری پارامترهایمهم و تعیین‌کننده کیفیت پخت شامل مقدار آمیلوز، درجه حرارت ژلاتینی شدن و قوام ژل نیز انجام گرفت.

با توجه به محدود شدن کشت برنج به دو استان گیلان و مازندران، برنامه‌ریزی‌ها باید در جهت افزایش سطح زیر کشت ارقام پرمحصول و یا اصلاح و افزایش عملکرد ارقام کیفی محلی باشد. یکی از مهم‌ترین راهکارها در افزایش تولید در واحد سطح، معرفی ارقام اصلاح‌شده پرمحصول می باشد که کیفیت پخت و بازارپسندی مشابه ارقام محلی داشته باشند. رقم تیسا با داشتن عملکرد بسیار بالا و کیفیت پخت نزدیک به ارقام محلی، می‌تواند به گسترش سطح زیر کشت ارقام پرمحصول کمک نماید.

ویژگی رقم تیسا در یک نگاه

حاصل تلاقی آمل 3 و بینام با یک لاین ارسالی از ایری

زودرس از نشاء تا برداشت 95 روز

ارتفاع بوته 115-112 سانتی متر

پرمحصول با عملکرد متوسط 5/7 تن در هکتار

نسبتا مقاوم به آفت ساقه خوار و بیماری بلاست

دانه بلند، مناسب برای کشت مجدد و قابلیت رتون زایی

آمیلوز متوسط و حدود 24 درصد

کیفیت پخت مناسب

عكس/عکس‌های شاخص از يافته: